Nowa ustawa o finansach publicznych (z dnia 27 sierpnia 2009 r.) wprowadza stopniowo kolejne ograniczenia finansowe na sektor publiczny. Te restrykcyjne przepisy dotykają najbardziej samorządów, co powoduje cięcia budżetowe, ograniczenie wydatków na inwestycje i wzrost biurokracji. Wprowadzono zapisy o rozbudowanej kontroli zarządczej; konieczności przygotowania do każdego budżetu samorządu wieloletniej prognozy finansowej; maksymalnej 80% dotacji z budżetu państwa dla gmin (dlatego musimy dokładać 20% do stypendiów socjalnych dla uczniów).
Limity zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego regulują obecnie artykuły 169 i 170 ustawy o finansach publicznych. Art. 169 mówi, że łączna kwota przysługujących w danym roku budżetowym kosztów obsługi zadłużenia nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego. Natomiast art. 170 stanowi, że łączna kwota długu JST na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% wykonanych dochodów ogółem tej jednostki w roku budżetowym.
Od 1 stycznia 2014 roku wchodzi w życie ostatnia zmiana w ustawie o finansach publicznych. Tu decydujący jest nowy art. 243, który mówi, że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie może uchwalić budżetu, którego realizacja spowoduje, że w roku budżetowym oraz w każdym roku następnym po roku budżetowym relacja łącznej kwoty przypadających w danym roku budżetowym kosztów obsługi zadłużenia nie może przekroczyć wysokości wskaźnika obliczonego wg wzoru podanego w ustawie.
Możliwość spłaty określonej wielkości zadłużenia jako procentu dochodów ogółem, jest uzależniona od uzyskanych nadwyżek operacyjnych (dochody bieżące minus wydatki bieżące) oraz od wielkości sprzedaży majątku w poprzednich 3 latach. Wynika z tego, że samorząd przez kolejne 3 lata powinien zarabiać na możliwość spłaty zadłużenia w czwartym roku. Lata 2011- 2013 to czas ogólnego kryzysu i dużej ilości pozyskanych przez gminę środków unijnych na inwestycje, więc trudno wypracować znaczącą nadwyżkę.
Roczna zdolność kredytowa gminy Czernikowo wyliczona wg wskaźnika z art. 243 ustawy w 2014 roku wynosi 7,7 % dochodów. Natomiast fizycznie, wskaźnik obsługi zadłużenia gminy jest poniżej dotychczasowego 15% progu i wynosi 11,5% dochodów, brakuje 3,8% do pokrycia nowego wskaźnika. Zachodzi więc potrzeba konsolidacji długu, dzięki czemu można zmienić czasową strukturę finansowania, wydłużyć średnią zapadalności długu i obniżyć wskaźnik łącznej obsługi zadłużenia zgodnie z nowymi wskaźnikami obsługi długu. Rok obecny jest ostatnim rokiem dla możliwości poprawy wskaźnika zadłużenia. Można to zrobić np. poprzez emisję obligacji.
Niska nadwyżka operacyjna w naszej gminie ma kilka przyczyn między innymi:
Na 2010 rok nie ustalono nowych stawek podatku, ponieważ uznaliśmy z poprzednią radą gminy, że należy odłożyć wprowadzenie podatku od nieruchomości dla rolników i zniesienie ulg podatkowych dla emerytów. W nowo podjętej uchwale podatkowej, zgodnie ze stanowiskiem RIO, tego typu ulg nie można było zachować w dotychczasowej formie.
Na 2011 rok także nie ustalono nowych stawek podatkowych, ponieważ podczas pierwszych posiedzeń „nowej” rady gminy, w grudniu 2010 roku, nie było „atmosfery” na zajęcie się tym tematem.
Kilka podmiotów prowadzących działalność gospodarczą złożyło zaniżone deklaracje podatkowe. Jest też kilkanaście podmiotów, które działają gospodarczo od kilku lat, a nie złożyły do tej pory żadnej deklaracji. Rozpoczęliśmy podjęcie odpowiednich działań, które ten stan zweryfikują.
Inwestycje w tak dużej skali (w ostatnich latach średnio ok. 35% wydatków budżetu) są ogromnym obciążeniem dla budżetu gminy. Pozyskujemy bardzo dużo środków zewnętrznych, jednak do każdego projektu konieczny jest finansowy udział własny (średnio ok. 50%). Poza tym środki z dofinansowania spływają do samorządów nawet po roku od zakończenia realizowanego zadania.
Gmina Czernikowo w ostatnich latach ma 100% skuteczność w przyznawaniu dofinansowania na składane projekty. Składamy ich dużo, tam gdzie pojawia się możliwość pozyskania środków na działania inwestycyjne („twarde”) i społeczne („miękkie”). Szkoda tylko, co podkreślam od wielu lat, że to nie my mamy wpływ na ustalenie zakresów konkursów, przez to nie możemy ściśle realizować naszych inwestycyjnych priorytetów, korzystając z dofinansowania (np.: drogi, rozbudowa szkoły, itp.). Gdybyśmy jednak mieli czekać na unijne środki wiernie pokrywające się z naszymi kluczowymi potrzebami, robilibyśmy niewiele. A tak składamy wniosek za wnioskiem i infrastruktura gminy znacząco się rozwija. Nie są dostępne środki zewnętrzne na wiele potrzebnych w gminach działań np. drogi osiedlowe, budowę przeszkoli.
Emisja obligacji pozwoli gminie Czernikowo odblokować budżet. Spłaty rat kapitałowych będzie można przeznaczyć na wydatki inwestycje, które w tym roku wynoszą ponad 8,3 mln zł (26,2% budżetu). Na podstawie uchwał budżetowych na rok 2013 gmin powiatu toruńskiego i sąsiednich przyjęte w nich kwoty na wydatki majątkowe wynika, że nasza gmina po raz kolejny jest liderem. Analizując dane można stwierdzić, że tylko gmina Łysomice więcej środków przeznaczyła na inwestycje niż gmina Czernikowo. W innych gminach, nawet większych samorządach, są to kwoty niższe lub znacznie niższe (4-5 krotnie).
Regionalna Izba Obrachunkowa w Bydgoszczy w uchwale z dnia 18 lutego 2013 roku wydała pozytywną opinię o możliwości wykupu obligacji komunalnych emitowanych przez Gminę Czernikowo w kwocie 8.070.000 zł. Skład Orzekający po przeanalizowaniu danych zawartych w budżecie na 2013 rok oraz w Wieloletniej Prognozie Finansowej stwierdza, że Gmina Czernikowo zabezpieczyła środki na spłatę zobowiązań z lat ubiegłych oraz na wykup obligacji. RIO wyliczyła, że poziom spłaty zadłużenia z kosztami obsługi zadłużenia (odsetki) wyniesie w 2013 r. 3,6%. Świadczy to dobrej kondycji finansowej Gminy Czernikowo na tle wielu innych samorządów.
Planujemy emisję obligacji na kwotę 8.070 tys. zł, w rozbiciu na 5 serii w roku 2013 o łącznej wartości 7 460 tys. zł i w 2014 - 1 seria 610 tys. zł. Wykup obligacji nastąpiłby w latach 2020 r. – 1 500 tys. zł, 2021 r. – 1 000 tys. zł, 2022 r.- 2 000 tys. zł, 2023 r. – 2 000 tys. zł, a w 2024 r. - 610 tys. zł, choć może nastąpić to wcześniej.
Emisja obligacji jest pewnym nowatorskim działaniem, coraz powszechniej stosowanym przez wiele samorządów w Polsce, chociaż mniej przez gminy z naszego regionu. Jednak przy obecnej restrykcyjnej polityce finansowej rządu, ta decyzja jest konieczna dla utrzymania wysokiego poziomu inwestycji z maksymalnym wykorzystaniem pozyskanych już środków zewnętrznych. Warunkuje to dalszy dynamiczny rozwój naszej gminy.
Zdzisław Gawroński